کودکان معلول؛ جمعیت فراموش شده در رویکرد حقوق بشری سازمان ملل و سازمان‌های بشردوستانه

به گزارش مرکز پایش ستاد حقوق بشر، سازمان ملل، گروه ها و سازمان‌های بشردوستانه جهان توجهی به نیازها و حقوق خاص کودکان دارای معلولیت در مناطق درگیر منازعه و جنگ ندارند؛ این در حالیست که حقوق بشردوستانه تاکیدی ویژه بر این موضوع دارد.

بر اساس گزارش « international-review.icrc»، جنگ به طرق مختلف بر زندگی کودکان تاثیر می‌گذارد، اما تاثیر آن بر کودکان دارای معلولیت دو چندان است. اگرچه در همه درگیری‌ها و بحران‌های مسلحانه، کودکان با تهدیدهای جدی جانی و امنیتی مواجه هستند، شرایط برای کودکان دارای معلولیت در چنین شرایطی بحرانی تر است؛ زیرا آن‌ها به دلیل ناتوانی جسمی خود با خطر رها شدن، عدم دسترسی به وسایل کمکی، عدم دسترسی به خدمات اولیه، … مواجه هستند.

در حالی که آمار دقیقی در مورد تعداد کودکان دارای معلولیت تحت تاثیر جنگ وجود ندارد، اعلام می‌شود که ۱۵ درصد از جمعیت جهان یا یک میلیارد نفر دارای معلولیت هستند که درصد بالایی از آن در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند؛ ضمن این که در شرایط جنگی نیز نرخ افراد دارای معلولیت به دستکم دو برابر میانگین جهانی می‌رسد.

در حالی که جنگ‌ها و درگیری‌های مسلحانه در زندگی بشری قدمتی دیرین دارند و سازمان‌های بین المللی دهه‌هاست که فعالیت خود را در این زمینه آغاز کرده اند، اما توجه به حقوق کودکان دارای معلولیت در شرایط جنگی و درگیری‌های مسلحانه حتی از سوی گروه‌ها و سازمان‌های بشردوستانه بین المللی به شدت مورد غفلت واقع است.

به عنوان مثال، از سال ۲۰۱۵، دیده‌بان حقوق بشر سازمان ملل تاثیر درگیری‌های مسلحانه بر کودکان دارای معلولیت را در افغانستان، کامرون، جمهوری آفریقای مرکزی، نوار غزه، سودان جنوبی، سوریه و یمن را مستند کرد یا در جولای ۲۰۲۱ گزارشگر ویژه سازمان ملل در مورد حقوق افراد دارای معلولیت نخستین گزارش خود را با تمرکز بر حقوق افراد دارای معلولیت در درگیری‌های مسلحانه منتشر کرد.

قوانین و کنوانسیون‌های متعددی در زمینه حقوق کودک وجود دارند؛ در مورد کودکان دارای معلولیت نیز به صورت ویژه می‌توان به دو معاهده کلیدی کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت و کنوانسیون حقوق کودک اشاره کرد؛ ضمن این که در معاهدات مربوط به حقوق بشردوستانه نیز به این موضوع توجه ویژه ای شده است.

در حالی که حقوق بشر بین المللی به طور خاص خواستار حمایت از کودکان دارای معلولیت در شرایط درگیری مسلحانه است، سازمان ملل و بازیگران بشردوستانه مدت‌هاست که حقوق و نیازهای خاص آنان را نادیده گرفته اند؛ همین امر سبب شده تا کودکان دارای معلولیت در درگیری‌های مسلحانه شرایط بشردوستانه اضطراری را تجربه کرده و به شدت تحت تاثیر قرار بگیرند.

شکاف‌های زیادی در تلاش‌های سازمان ملل برای حمایت از کودکان دارای معلولیت در جریان درگیری‌های مسلحانه وجود دارد.در سال ۱۹۹۶، مجمع عمومی سازمان ملل درخواست تعیین نماینده ویژه برای کودکان و درگیری‌های مسلحانه کرد و در سال ۱۹۹۹، شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه ۱۲۶۱ را که نخستین قطعنامه برای اذعان به این که حمایت از کودکان در جریان درگیری‌های مسلحانه یک گام برای صلح بین المللی است، تصویب کرد.

قطعنامه ۱۲۶۱ موارد نقض فاحش حقوق کودکان دارای معلولیت در شرایط جنگی مانند قتل و ناقص کردن، استخدام و استفاده از کودکان، تجاوز یا دیگر خشونت‌های جنسی، آدم ربایی و حمله به مدارس یا بیمارستان‌ها را شناسایی کرد؛ قطعنامه‌های بعدی درباره کودکان و درگیری‌های مسلحانه، عدم دسترسی به کمک‌های بشردوستانه را به عنوان ششمین نقض جدی اضافه کرد.

در سال ۲۰۰۵، قطعنامه ۱۶۱۲ شورای امنیت مکانیسم نظارت و گزارش را ایجاد کرد که هدف نهایی آن پایان دادن و جلوگیری از شش تخلف شدید علیه کودکان است. متاسفانه، اگرچه کودکان دارای معلولیت تحت تاثیر هر شش تخلف شدید قرار می گیرند، اما این موضوع تا حد زیادی در بحث‌ها و اسناد سازمان ملل کنار گذاشته شده است.

با وجود ۱۲ قطعنامه در مورد کودکان و درگیری‌های مسلحانه و قطعنامه ۲۴۷۵ (۲۰۱۹) در مورد تأثیر نامتناسب درگیری‌های مسلحانه بر افراد دارای معلولیت، گزارش‌های موضوعی و کشوری دبیرکل سازمان ملل و جلسات توجیهی، به ندرت به موضوع‌های مورد بحث اشاره می‌کنند که نشان دهنده کاستی جدی در تلاش‌های سازمان ملل برای محافظت از همه کودکانی است که تحت تاثیر درگیری قرار گرفته اند.

طبق گزارش میزان، همزمان تاثیر گسترده درگیری‌های مسلحانه بر کودکان دارای معلولیت، نیاز سازمان ملل را به تخصیص توجه جدی و منابع کافی برای کاهش این موضوع برجسته کرده است.باید توجه داشت که کودکان دارای معلولیتی که بر اثر جنگ و درگیری مسلحانه آواره می‌شوند، برای تامین نیازهای اولیه خود با موانع جدی مواجه می‌شوند و به شکل نامتناسبی تحت تاثیر فقر و محرومیت اجتماعی قرار می‌گیرند.

براساس گزارش بانک جهانی، همه کودکانی که در مناطق درگیری و بحران زندگی می‌کنند در معرض خطر بالای افسردگی، اضطراب و سایر شرایط سلامت روان هستند؛ عدم دسترسی به حمایت، سلامت روان و خدمات حمایت روانی اجتماعی و آموزش، تاثیر جنگ را بر زندگی آنان تشدید می‌کند.

موضوع مورد تاکید حمایت از کودکان دارای معلولیت برای حمایت همه جانبه از همه کودکان آسیب دیده از درگیری‌های مسلحانه است و سازمان ملل و بازیگران بشردوستانه باید در این مسیر توجه بیشتری به حقوق و نیازهای موقعیتی کودکان دارای معلولیت داشته باشند، آمارهای مربوطه را به دقت تهیه کنند؛ مکانیسم‌های مختلف نظارت و گزارش‌دهی را افزایش دهند؛ اقدام‌های پیشگیرانه را در دستور کار قرار دهند؛ و بیش از هر زمانی به تامین نیازهای ویژه کودکان دارای معلولیت توجه و آن ها را تامین کنند.