به گزارش مرکز پایش ستاد حقوق بشر، حقوق بشر از منظر اسلام، برآمده از کرامتی است که خداوند متعال به بشر اعطا کرده است.
گفت‌وگوی اکبر طلابکی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و کارشناس مسائل حقوق بشری را به مناسبت روز حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی در ادامه میخوانید.
تفاوت حقوق بشر اسلامی با حقوق بشر غربی
طلابکی در ابتدا با اشاره به اینکه عمدتا وقتی از حقوق بشر به عنوان واژه‌ای در ادبیات بین المللی استفاده می‌شود، منظور حقوقی است که همه انسان‌ها فارغ از تعلقشان به قوم، نژاد و مذهب خاص، آن را دارا هستند، گفت: نکته مهم در این رابطه، منشا و تعیین کننده حقوق بشر، است که بحث اصلی این ماجراست.
وی با بیان اینکه اسناد بین‌المللی عمدتا ادعا می‌کنند که حقوق بشر را یا از طبیعت می‌گیرند، که در واقع مکتب حقوق طبیعی را ملاک قرار می‌دهند یا ملاک پوزیتیویستی دارند و می‌گویند که ما حقوق را از قرارداد‌هایی که انسان‌ها با هم می‌بندند، می‌گیریم و ملاک اراده انسان هاست، اظهار کرد: اما نگاهی که حقوق بشر اسلامی دارد، با نگاه حقوق بشر غربی متفاوت است و در حقوق بشر اسلامی ما قائل به این هستیم که خداوند به عنوان موجود بیطرف و حکیمی که خالق انسان‌هاست و اشراف کاملی به نیاز‌ها و منافع انسان‌ها و حقوقشان دارد، حقوق انسان‌ها را تعیین می‌کند.
این کارشناس مسائل حقوق بشری، بیان کرد: برخلاف آنچه در منشا حقوق بشر غربی وجود دارد، خداوند به عنوان منشا حقوق بشر اسلامی منافعی را از این امر دنبال نمی‌کند؛ در واقع، این تفاوت میان حقوق بشر غربی و حقوق بشر اسلامی است.
وی اضافه کرد: از منظر دیگری نیز می‌توان به موضوع تفاوت‌های حقوق بشر غربی و حقوق بشر اسلامی پرداخت؛ تفاوت نگاه به انسان در حقوق بشر اسلامی و غربی، دیگر تفاوت میان این دو مقوله است؛ یعنی تعریفی که اسلام از انسان و روابط انسان با دیگر انسان‌ها و خالقش ارائه می‌دهد با نگاه غربی‌ها به موجودی به نام انسان تفاوت دارد؛ یعنی تفاوت جهان بینی میان دو طرف به تفاوت دیدگاه‌هایشان منجر می‌شود. باید توجه کرد که اگرچه عناوین و موضوعات در حقوق بشر اسلامی و غربی مشابه است و هر دو بر حق حیات، حق آزادی بیان، حقوق زن و کودک، حق ازدواج و ... تاکید دارند، اما در تعیین مصادیق آن اختلاف دارند. مثلاً در حقوق بشر اسلامی انسان امانت‌دار جان خویش است و لذا حق خودکشی ندارد، جنین یک انسان است و حق سقط آن جز در شرایط اضطراری وجود ندارد.
موضوع ابزارسازی حقوق بشر از سوی غربی‌ها
این استاد دانشگاه در بخشی دیگر در مورد روند فزاینده ابزارسازی حقوق‌بشر از سوی کشور‌های غربی، عنوان کرد: وقتی تعیین حدود و ثغور حقوق بشر به اهواء انسانی واگذار شود، آن هم در شرایطی که شهروندان نقشی در تعیین این حقوق خود ندارند و لابی‌ها و احزاب دارای قدرت با استفاده از ظرفیت‌های بالای رسانه‌ای به حقوق بشر جهت می‌دهند؛ بنابراین باید گفت که هرچقدر بتوان هوا و هوس غیرقابل کنترل انسانی را کنترل کرد، به همان میزان هم ابزارسازی حقوق بشر غربی قابل کنترل خواهد بود؛ که این امر کار مشکلی است چنان که خداوند متعال می‌فرماید: إن الانسان لیطغی أن رأه استغنی.
طلابکی ضمن اشاره به اینکه اگر جلوی هوا و هوس بدون چارچوب بشری گرفته نشود، این روند ادامه خواهد داشت، گفت: کما اینکه غربی‌ها در برخی از حوزه‌ها از حقوق همجنسبازان شروع کردند و در حال پیشروی هستند و هیچ رادع و مانعی هم در مقابل خود نمی‌بینند و برای رسیدن به اهداف و منافعشان، موضوع را به سمتی که خودشان می‌خواهند، پیش می‌برند.
به گفته این کارشناس حقوق بشر، چون چارچوب حقوق بشر غربی منقطع از رای و متکی بر اهواء بشری است، حد یقفی برای آن تصور نشده است، مگر اینکه خود انسان‌ها به این باور و بیداری برسند که باید با این روند مقابله کنند. در آیات قرآن هم بر این نکته تاکید شده است که اگر انسان‌ها مقابل تجاوز انسان‌های دیگر نایستند اماکن مذهبی ادیان ابراهیمی نابود خواهد شد.
ادبیات سازی؛ نخستین گام برای اجرایی کردن حقوق بشر اسلامی
این استاد دانشگاه در بخشی دیگر درباره مقدمات مورد نیاز و الزامات اجرایی کردن حقوق بشر اسلامی در سطح گسترده، تاکید کرد: نکته نخست در این رابطه، جمله بسیار مبنایی مقام معظم رهبری است؛ ایشان به همه مردم، مسئولان و جریان‌های مختلف سفارش می‌کنند که اقدام‌های کشور‌های غربی در زمینه حقوق بشر را موضوعی ساده ندانند و به آن‌ها در قالب یک تقابل تمدنی نگاه کنند.
طلابکی، ادامه داد: در واقع حقوق بشر غربی جریانی است که مدعی جهانشمولی است و یک سری قواعد یا به عبارت بهتر یک سبک زندگی خاصی را برای خود تعریف و تنظیم کرده و مدعی است که همه انسان‌ها باید از این قواعد به دلیل جهانشمولی تبعیت کنند؛ ضمن اینکه غربی‌ها از ابزار‌های خود برای تحمیل این سبک زندگی به همه مردم دنیا استفاده می‌کند.
وی با بیان اینکه کشور‌های اسلامی و مسلمانان باید متوجه این امر باشند که غربی‌ها در قالب یک مواجهه تمدنی در حال اقدام هستند و به نوعی قصد دارند دین جدیدی را ایجاد کنند، توضیح داد: این توجه از سوی کشور‌های اسلامی و مسلمانان اخیرا مشاهده می‌شود و در برخی موضعگیریهای مقام‌های لبنانی و عراقی مبنی بر ابزار نگرانی از تحمیل سبک زندگی غربی‌ها نمایان شده است؛ بنابراین مسلمان و کشور‌های اسلامی باید متوجه باشند که سبک زندگی غربی‌ها یک هجمه گسترده هدفمند به تمدن اسلامی است و این توجه باید یک بیداری را در ملت‌ها ایجاد کند.
این کارشناس مسائل حقوق بشری، افزود: پس از مرحله ایجاد بیداری باید به سراغ آرایش لازم در برابر این موضوع و فراهم کردن لوازم مورد نیاز برویم؛ ۱۴ مرداد روز تصویب اعلامیه حقوق بشر اسلامی قاهره است؛ این گام خوبی بود که کشور‌های اسلامی در سال ۱۹۹۰ برداشتند و تلاش کردند که حقوق انسان‌ها از منظر اسلام را در قالب یک سند تدوین کنند.
طلابکی با تاکید بر این موضوع که کشور‌های اسلامی باید به سمت هنجارسازی بروند و حقوق بشر اسلامی را از حالت انتزاعی خارج کرده و آن را تبدیل به یک سری مواد حقوقی کنند، میگوید: این کشور‌ها از طریق همافزایی کشور‌های عضو سازمان همکاری اسلامی به ویژه هم افزایی مراکز علمی در کشور‌های اسلامی از جمله دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه آن را تبدیل به یک چارچوب مورد توافق کرده تا بتوانند گام نخست را در برابر هجمه حقوق بشر غربی بردارند، زیرا حقوق بشر غربی همواره از هنجارسازی و ادبیات سازی و تبدیل هنجار‌ها به اسناد بین المللی آغاز کرده است؛ پس از انجام این مراحل می‌توانیم به سمت اجرایی کردن حقوق بشر اسلامی گام برداریم.
به گفته این استاد دانشگاه، اعلامیه حقوق بشر اسلامی باید احیا شده و مجددا مورد بازخوانی قرار بگیرد؛ این اعلامیه علاوه بر اینکه تا حد زیادی مورد بی‌توجهی قرار گرفته، در برخی مقاطع حتی در سازمان همکاری اسلامی تنازل هم در مورد آن اتفاق افتاده است؛ کشور‌های اسلامی در این مقطع که امکان نزدیک شدنشان بیشتر شده است، می‌توانند بی هیچ واهمه‌ای از اتهام زنی‌ها مبنی بر ایجاد تقابل میان حقوق بشر اسلامی و غربی، از طریق هم افزایی بیشتر از مسیر سازمان همکاری‌های اسلامی به سمت احیای حقوق بشر اسلامی بروند.
طبق گزارش خبرگزاری میزان، این کارشناس مسائل حقوق بشری در پایان با بیان اینکه خداوند به عنوان خالق بشریت بهترین حقوق را برای انسان‌ها قائل شده است، گفت: حقوق بشر اسلامی بهترین ضمانت اجرا را هم دارد که خود بحث مفصلی است؛ اما باید تاکید کرد که حقوق بشر اسلامی برتری‌های زیادی بر حقوق بشر غربی دارد و باید این برتری‌ها برای جامعه جهانی و اندیشمندان غربی تبیین شود.