احمد مومنی راد*
اقدام جنگنده‌های آمریکا در ایجاد مزاحمت برای هواپیمایی مسافربری ماهان در آسمان سوریه نقض صریح کنوانسیون ۱۹۴۴ شیکاگو و ضمائم آن و نیز کنوانسیون ۱۹۷۱ مونترال و نیز مقررات ایکایو در موضوع امنیت پرواز می باشد.
بند د ماده ۳ کنوانسیون شیکاگو اشعار می دارد دولتهای متعاهد متعهد می‌شوند که هنگام وضع مقررات در مورد هواپیماهای کشوری خود شدیداً به امنیت هواپیماهای غیرنظامی توجه کنند همچنین بند ط ماده ۴۴ این کنوانسیون ارتقاء امنیت پروازهای هواپیمایی بین المللی را یکی از اهداف راهبردی ایکائو برشمرده است.
این اقدام آمریکا نقض مقررات سارپ که مقررات هنجارها و رویه‌های توصیه ایکائو می باشد و نیز مغایر برنامه جهانی امنیت پرواز آن را تصویب کرده است می‌باشد همچنین این اقدام مالی ماجراجویانه نقض کنوانسیون ۱۹۷۱ مونترال ی می‌شود در مقدمه این کنوانسیون آمده است اعمال غیرقانونی علیه امنیت هواپیمایی کشوری امنیت افراد و اموال را به مخاطره انداخته و بهره‌برداری سرویس‌های هواپیمایی را شدیداً مختلف و اعتماد مردم جهان نسبت به امنیت پرواز هواپیمایی کشوری متزلزل می سازد بند ۱ ماده ۱ کنوانسیون ۱۹۷۱ مونترال بیان می دارد که هر کس بر خلاف قانون و آمدن مرتکب اعمال زیر گردد مجرم شناخته می‌شود یکی از آن اقدامات اقدام علیه سرنشین هواپیمای درحال پرواز است.
اقدام آمریکا در حوزه حقوق بشر نیز نقض صریح حق آزادی رفت و آمد افراد محسوب می گردد. بند ب ماده ۱۳ اعلامیه حقوق بشر ۱۹۴۸ این حق را به رسمیت می‌شمارند؛ همچنین بند ۲ ماده ۱۲ میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی ۱۹۶۶ به حق آزادی افراد تاکید دارد ماده ۲۲ آمریکایی حقوق بشر و ماده ۲ پروتکل چهار کنوانسیون اروپایی حقوق بشر به حق آزادی رفت و آمد افراد تاکید می کنند.
با توجه به اعتراف صریح آمریکایی‌ها توسط بیل اوربان سخنگوی ستاد فرماندهی آمریکا در غرب آسیا سنتکام مسئولیت دولت آمریکا در این واقعه اثبات می‌شود ماده یک طرح مسئولیت بین المللی کشورها در برابر اعمال متخلفانه بین المللی در سال ۲۰۰۱ میلادی بیان می کند که هر عمل متخلفانه بین المللی یک کشور مسئولیت بین المللی آن کشور را به دنبال دارد ماده ۲۹ همان طرح نیز به این موضوع می‌پردازد و اشعار می‌دارد عمل متخلفانه بین المللی یک کشور هنگامی است که رفتاری مشتمل بر فعل یا ترک فعل ارتکاب یابد که اولاً به موجب حقوق بین الملل قابل انتساب به آن دولت باشد و ثانیا نقض تعهد بین المللی آن کشور را بنیان نهد اگر بخواهیم اقدام آمریکا را تحلیل کنیم شاید به موارد زیر بتوانیم اشاره بکنیم.
نقض قواعد مسلم حقوق بین‌الملل و حقوق بین‌الملل هوانوردی اختلال در نظم و امنیت منطقه ورود غیرقانونی به کریدور تعریف شده برای هواپیمای مسافربری علاوه بر آن بازرسی هواپیمای مسافربری در آسمان توسط جنگنده‌های نظامی عملی مجاز تلقی نمی‌شود که آمریکایی‌ها مدعی آن هستند احتمال بسیار قوی وجود دارد که جنگنده‌های آمریکایی قصد داشتند که با فریب سیستم پدافندی سوریه از طریق پنهان شدن در پشت هواپیمای ماهان آنها را به اشتباه انداخته و هواپیمای مسافربری را در تیررس آن قرار دهند تا با سقوط آن بتوانند به اهداف چندگانه شوم خود دست پیدا کنند.
طرح دعوا در محاکم داخلی مبنای قانون مقابله با نقض حقوق بشر و اقدامات ماجراجویانه و تروریستی امریکا شکایت به سازمان هواپیمایی کشوری ایکائو شورای با بررسی موضوع به صدور رای می پردازد این رای می‌تواند شامل محکومیت اقدام آمریکایی آمریکا و رای بر الزام آمریکا به جبران خسارت مادی و معنوی وارده بر هواپیما و مسافران آن باشد، در حال حاضر دولت جمهوری اسلامی ایران شرکت هواپیمایی ماهان و نیز مسافران آن می توانند برعلیه اقدام آمریکا طرح دعوا بکنند.
*استاد حقوق بین الملل دانشگاه تهران