چند روز بعد از جنایت آمریکا در ترور حاج قاسم و همرزمانش، هیأت قضایی و مستشاری برای پیگیری پرونده این جنایت با محوریت قوه قضاییه تشکیل شد.
این هیأت قضایی مرکب از دادستان تهران، رییس شعبه بین‌الملل دادگاه، معاون دادستان، بازپرس ویژه، هیأت مستشاری، یکی از نمایندگان وزارت امور خارجه، وزارت اطلاعات، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ستاد حقوق بشر قوه قضاییه است.
«محسن بهاروند» معاون حقوقی و بین‌الملل وزارت امور خارجه درگفت‌وگو با میزان به سوؤالات مطروحه در خصوص پیگیری پرونده حقوقی ترور حاج قاسم، تعیین تکلیف جعبه سیاه هواپیمای اوکراینی، مرگ متهم منصوری در رومانی، حادثه هریرورد پاسخ داده که متن آن در ذیل می آید.
در رابطه با پیگیری پرونده حقوقی ترور شهید سپهبد حاج قاسم سلیمانی، یک هیأت قضایی و مستشاری با عضویت دستگاه‌های مختلف از جمله وزارت امور خارجه با محوریت قوه قضاییه تشکیل شده است، بدواً درخصوص نقش قوه قضاییه در روند پیگیری این پرونده توضیح بفرمایید.
در پرونده رسیدگی حقوقی به ترور شهید سپهبد حاج قاسم سلیمانی، محوریت اصلی با قوه قضاییه است؛ در این رابطه شخص آیت‌الله رییسی اهتمام داشتند و جلساتی را با حضور خودشان و مشارکت نمایندگان سایر دستگاه‌ها برگزار کردند. همچنین نقشه راه پیگیری حقوقی پرونده ترور سردار سلیمانی توسط آیت‌الله رییسی ترسیم شد و بر مبنای پیشنهاد ایشان امور مربوطه به صورت منسجم و منظم در قالب دو بخش قضایی و مستشاری در دست پیگیری است. در بخش قضایی امور مربوطه با محوریت دادستانی، شعبه بین‌الملل دادگاه، معاون دادستان و بازپرس ویژه پیگیری می‌شود و در بخش مستشاری اقداماتی در راستای جمع‌آوری اطلاعات، مستندات، شواهد و ادله جنایت فوق‌الذکر انجام می‌گیرد. مستنداتی که توسط این هیأت مستشاری جمع‌آوری و تنظیم می‌شود برای رسیدگی و اتخاذ تصمیم به هیأت قضایی ارجاع می‌شود.
آیا جلساتی که بعضاً در وزارت امور خارجه و دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی در راستای پیگیری پرونده حقوقی ترور سردار سلیمانی انجام می‌گیرد، جلساتی منفک و مجزاست، یا این جلسات با اعضا و دستورکار واحد و مشترک برگزار می‌شود؟
همه این جلسات، دارای انسجام هستند و در راستای یکدیگر و با اعضاء و مشارکت‌کنندگان واحد و یکسان برگزار می‌شوند؛ ممکن است هربار نهاد میزبان این جلسات تفاوت داشته باشد؛ البته به خاطر اهمیت موضوع پیگیری حقوقی ترور سردار سلیمانی، جلسه‌ای در این رابطه در شورای‌عالی امنیت ملی با حضور دریابان شمخانی دبیر شورا برگزار شد که در آن جلسه نیز دستورات لازم از ناحیه شورای‌عالی امنیت ملی به سایر دستگاه‌ها ابلاغ شد.
شما روز دوشنبه ۹ تیر گفتید که «نیرو‌های اطلاعاتی و امنیتی ما تا کنون حدود چهل نفر از افرادی آمریکایی که به نحوی اعم از آمرین، مباشرین و معاونین جرم در ترور سردار سلیمانی دست داشته‌اند را شناسایی کرده‌اند و تعداد دیگری از افراد از جمله چند نفر از اپراتور‌های پهپاد‌های آمریکایی تا کنون شناسایی نشده‌اند که بزودی این کار انجام خواهد شد». آیا این ۴۰ نفر غیر از آن ۳۶ نفر آمریکایی و غیرآمریکایی است که دادستان تهران از صدور دستور جلب برای آنها سخن گفته است؟
خیر، این ۴۰ نفر شامل همان ۳۶ نفر نیز می‌شوند که دستور جلب آنها صادر شده است؛ ممکن است برای عده‌ای از آنها، چون در مرحله جمع‌آوری ادله و مستندات هستیم، هنوز صدور دستور جلب صورت نگرفته باشد.
کار شناسایی اپراتور‌های پهپاد‌های آمریکایی دخیل در ترور حاج قاسم چه زمانی پایان می‌یابد؟
جمع‌آوری مستندات پیرامون افراد دخیل در ترور سردار سلیمانی، در حال انجام است؛ در این پرونده برخی افراد معاونین جرم هستند؛ کسانی که در روز جنایت در محل حادثه حضور داشتند؛ بالاخره بدون هماهنگی افراد مستقر در محل، این جنایت ممکن نبود انجام گیرد؛ بالاخره فردی در زمانی که سردار سلیمانی وارد فرودگاه بغداد می‌شود ایشان و ماشینی را که سوار می‌شوند شناسایی می‌کند و موقعیت را برای انجام عملیات هوایی مخابره می‌کند؛ این‌ها مواردی است که مربوط به امور امنیتی است و به تدریج در حال انجام است.
آیا ضرب‌الاجلی برای شناسایی و تکمیل فهرست معاونین و مباشرین در جنایت آمریکا در ترور سردار سلیمانی تعیین شده است؟
اگر موردی هم باشد محرمانه است و نمی‌توانم بگویم؛ به طور کلی در پیگیری پرونده مزبور دو مقوله کلی وجود دارد؛ یکی افرادی که دخیل در این جنایت بودند که باید شناسایی شوند و به دست عدالت سپرده شوند؛ مورد دیگر از منظر حقوق بین‌الملل، علاوه بر مسئولیت آمریکا، مسئولیت کشور‌هایی است که به نحوی خواسته یا ناخواسته در این جنایت مشارکت داشتند و از پایگاه‌های‌شان برای ارتکاب این جنایت استفاده شده است؛ این مورد نیز باید رسیدگی شود و کشور‌های مربوطه باید پاسخگوی اعمالشان باشند.
شما گفته بودید پس از شناسایی باقیمانده افراد آمریکایی و غیر آمریکایی که در ترور سردار سلیمانی دخیل بوده‌اند؛ به زودی قاضی مربوطه بر اساس شواهد و مدارک غیر قابل انکار برای آنها کیفرخواست صادر خواهد کرد، فکر می‌کنید این کیفرخواست چه زمانی آماده شود؟
ما در این زمینه همه سعی‌مان را برای تسریع امور به کار می‌بندیم، اما نمی‌خواهیم کیفیت ادله و شواهد را فدای سرعت کنیم؛ علی‌ایحال سعی می‌کنیم با مشارکت همه نهاد‌ها به بهترین وجه و در حداقل زمان و بدوم اتلاف وقت، روند رسیدگی پرونده حقوقی ترور سردار سلیمانی انجام گیرد.
به غیر از نامه‌ای که به امضای «مجید تخت‌روانچی» نماینده کشورمان در سازمان ملل در همان روز جمعه ۱۳ دی ۹۸ خطاب به «آنتونیو گوترش» ارسال شد، آیا نامه دیگری به مقامات سازمان ملل در خصوص اقدام تروریستی آمریکا در ترور سردار سلیمانی نوشته شد؟
وزارت امور خارجه در رابطه با ترور سردار سلیمانی به هر نهادی که امکانش از نظر دیپلماتیک وجود دارد شکایت کرده و نامه زده و موضوع را به صورت مبسوط تشریح کرده است و هنوز نیز با این نهاد‌ها در تماس است؛ یعنی علاوه بر دبیر کل سازمان ملل متحد، وزارت امور خارجه در شورای امنیت نیز اقدام به ثبت شکایت کرده و به کمیسیون عالی حقوق بشر نیز موضوع این جنایت را منتقل کرده است؛ در این رابطه، آقای ظریف با مسئولان تمام کشور‌های دوست مذاکره تلفنی داشتند؛ به طور کلی وزارت امور خارجه هیچ مجال و فرصتی را برای تشریح جنایت آمریکا در ترور سردار سلیمانی و طرح شکایت در این رابطه از دست نمی‌دهد؛ در همین چند روز اخیر آخرین سخنرانی که آقای ظریف به صورت مجازی در شورای امنیت داشتند باز بحث ترور سردار سلیمانی را مطرح کردیم؛ بنابراین وزارت امور خارجه از هر فرصتی استفاده می‌کند و موضوع ترور سردار سلیمانی را مطرح می‌کند؛ دلیل این امر نیز آن است که این موضوع ضربه به امنیت ملی ما بود لذا همه ما موظفیم که در هر محفل و مجالی موضوع جنایت آمریکا در ترور سردار سلیمانی را مطرح و پیگیری کنیم.
محور بعدی سؤالات ما در خصوص حادثه سقوط هواپیمای اوکراینی است؛ ما موافقت کردیم جعبه سیاه هواپیما برای خوانش به فرانسه منتقل شود؛ علاوه بر اقدامات شائبه‌برانگیز و تعلل‌های طرف اوکراینی در تعیین تکلیف حادثه مزبور، طرف کانادایی هم اقدامات شائبه برانگیزی داشت؛ برای مثال هیئتی که در اوایل وقوع حادثه به ایران از طرف کانادا فرستاده شد، بجای اینکه یک هیئت فنی باشد، یک هیئت سیاسی و حتی اطلاعاتی بود و حتی خبر‌هایی نیز رسید که هیئت مزبور، اقدام به تطمیع و تحریک و حتی تهدید بازماندگان حادثه هواپیمای اوکراین کرده است.
هر کشوری در این موضوع بخواهد شیطنت انجام دهد به ضرر خودش تمام می‌شود؛ دلیلش این است که راه این موضوع توسط حقوق بین‌الملل مشخص شده است؛ موضوع، موضوع مشخصی است و هر کسی بخواهد از چارچوب بیرون برود، خودش ضرر می‌کند. ما قبلاً با حسن نیت و به درخواست اوکراین، موافقت کردیم که جعبه سیاه هواپیما به اوکراین منتقل شود؛ اما طرف اوکراینی برخلاف ادعایی که مطرح می‌کرد، توانایی خوانش جعبه سیاه را نداشت؛ لذا ما به طرف اوکراینی یک پیش‌نویس را ارائه کردیم و تاکید داشتیم که این جعبه سیاه چنانچه قرار است از سوی اوکراین به طرف ثالثی منتقل شود باید بر مبنای یک سازوکار مشخصی باشد؛ اما طرف اوکراینی اصلا وارد آن مقوله پیش‌نویس ارائه شده از جانب ما نشد؛ به هر حال گاهی حسن‌نیت زیاد باعث سوء‌تفاهم طرف مقابل می‌شود. علی‌ایحال طرف اوکراینی خیلی وقت ما را تلف کرد و برای مذاکره درخصوص پیش‌نویس مورد اشاره با ما وارد مذاکره نشد؛ لذا ما تصمیم گرفتیم با توجه به تعلل اوکراین و عدم تمایل کشور‌های ذی‌مدخل برای تشکیل جلسه جهت تعیین تکلیف حادثه مزبور به سبب شیوع کرونا، با دفتر بررسی سوانح هوایی فرانسه جهت انتقال جعبه سیاه هماهنگی‌های لازم را به عمل آوریم.
آیا تاریخ مشخصی برای انتقال جعبه سیاه هواپیمای اوکراینی به فرانسه مشخص شده است؟
بله؛ در ۳۰ تیر، جعبه سیاه به فرانسه منتقل می‌شود.
در خصوص این پرداخت غرامتی که سوئد اعلام کرده، ایران مورد پذیرش قرار داده به بازماندگان اتباع سوئدی هواپیمای اوکراینی پرداخت کند، هم توضیح بفرمایید.
نه؛ این خبر کاملا تکذیب می‌شود؛ ما اصلاً درخصوص حادثه مزبور صحبتی با سوئدی‌ها نداشتیم.
در مورد ادعای سی‌بی‌سی کانادا که فایل صوتی ۹۱ دقیقه منتشر کرده و به نقل از یک مسئول ایرانی، مواردی را درخصوص شب حادثه هواپیمای اوکراینی مطرح کرده، توضیح می‌فرمایید.
اولاً ما این صوت را نشنیدیم و نمی‌دانیم از کجا آمده است؛ ثانیا ممکن است کسی با یکی از بازماندگان این فاجعه صحبتی کند و سعی کند او را دلداری بدهد؛ اینکه این را به عنوان یک فکت ذکر کنند، نه سندیتی دارد و نه از وجاهت قانونی برخوردار است؛ آنچه که مسلم است و الان گزارش تکمیل شده ما نشان می‌دهد یک خطای انسانی عامل این حادثه بوده است؛ اگر ما بنا به ادعا‌های برخی محافل رسانه‌ای تعمدی در کارمان بود الان نباید ۶ نفر را بازداشت و مهیای محاکمه می‌کردیم.
در خصوص کارشکنی رومانی در ارائه جزئیات مرگ متهم منصوری توضیح بفرمایید.
من نمی‌توانم الان بگویم رومانی در این رابطه کارشکنی می‌کند؛ آن چیزی که روشن است رومانی در ارائه اطلاعات به ما کُند عمل می‌کند؛ نمی‌دانم این کارشکنی است یا بروکراسی طولانی است که در کشور رومانی وجود دارد؛ به هر حال در انجام جزئیات این کار، کشور رومانی کمی کُند عمل می‌کند؛ بنابراین ما خیلی از جزئیات را نداریم ظاهراً آنها خودشان دارند یک بررسی‌هایی می‌کنند، ولی فکر کنم به زودی برای انتقال جسد به ایران اقدام کنند.
جناب‌عالی چند هفته پیش سفری به افغانستان داشتید و با مقامات این کشور از جمله آقای عبدالله درخصوص حادثه مرزی روخانه هریررود مذاکراتی داشتید؛ یک هیئتی برای بررسی این موضوع تشکیل شده بود، نتایج تحقیقات این هیئت آیا مشخص شده است؟
ریشه اتفاق هریررود این است که مهاجرت غیرقانونی به مرز ما از طرف افغانستان خیلی زیاد است؛ طالبان با فشار نظامی که به افغانستان آورد باعث شد که این کشور پاسگاه‌های مرزی‌اش را تعدیل و تجمیع کند؛ نتیجه این امر این بود که مهاجران غیرقانونی بدون هیچگونه مانعی خود را به مرز ما می‌رسانند؛ سالانه شاید بالغ بر ۵۰۰ هزار نفر از مرز افغانستان داخل مرز ما می‌شوند؛ این افراد به قاچاقچیان انسان پول پرداخت می‌کنند و هر آن ممکن است این قاچاقچی‌ها این مهاجران غیرقانونی را با هر خطری مواجه کنند.
از سویی دیگر رودخانه هریررود در مرز به چند شاخه تقسیم می‌شود؛ در فصل بهار گذشته بارندگی خیلی زیاد بود، طوری که خود افغان‌ستانی‌ها هم مجبور شدند که آب بعضی از سد‌ها را رها کنند، که این امر باعث شد سطح آب هریررود در زمان‌های مختلف شبانه‌روز متفاوت باشد؛ این مهاجران غیرقانونی وقتی وارد مرز ما می‌شوند به دلیل سطح پایین آب با سهولت این کار را انجام می‌دهند، اما وقتی از طرف مرزبانی ما از آنها خواسته می‌شود که از همین راهی که آمده‌اند بازگردند، سطح آب ممکن است بالاتر آمده باشد؛ لذا در این ۵۰۰ هزار نفری که غیرقانونی از سمت افغانستان وارد مرز ما می‌شوند طبیعی است حادثه‌ای دردناک رخ دهد. ما مناطق قرمز مرزی داریم که هر فردی وارد آن شود، مرزبانی باید به او تیراندازی کند، اما مرزبان‌های ما به سبب مسائل انسانی به سمت مهاجران غیرقانونی افغانستانی که وارد نقاط قرمز مرزی ما می‌شوند تیراندازی نمی‌کنند؛ حتی اقدام به اسکان موقت آنها و تهیه غذا برایشان می‌کنند و سپس از آنها می‌خواهند از همان راهی که آمده‌اند بازگردند؛ لذا ما به طرف افغانستان گفتیم اینکه مرزبان ما یک کسی را گرفته باشد و غرق کرده باشد یک چنین چیزی اصلا غیر ممکن است؛ خود طرف افغانستانی هم در این زمینه جز اظهارات افرادی که شاید در زمره همان قاچاقچیان انسان باشند، سند دیگری ارائه نداده است.
ببنید ما اگر سالانه ۵۰۰ هزار تجاوز مرزی از طرف افغانستان داشته باشیم و در سال بخواهیم ۵۰۰ هزار نفر را بگیریم دو روز نگه داریم؛ چند وعده غذا به این‌ها باید بدهیم؟ به هر نفری ۶ وعده غذا باید بدهیم؛ ۵۰۰ هزار تا ۶ وعده می‌شود سه میلیون وعده غذا؛ اگر هر وعده غذایی هزار تومان باشد ما سه ملیارد تومان باید خرج غذای این‌ها را بدهیم. از سویی دیگر طی چندماه اخیر مجبور بودیم به سبب شیوع کرونا به مهاجران افغانستانی بگوییم سریعا بدون اسکان موقت بازگردند؛ بنابراین طرف افغانستانی هم باید مشکلات ما را هم درک کند. علی‌ایحال در اینگونه حوادث، مهم پیشگیری است لذا ما با طرف افغانستانی توافق کردیم که اقداماتی صورت دهیم تا از تکرار اینگونه حوادث پیشگیری شود.