در تاریخ 10 دسامبر 1948 ، مجمع عمومی سازمان ملل متحد در اجلاس پاریس بر‌اساس قطعنامه کمیسیون حقوق بشر، اعلامیة جهانی حقوق بشر را تصویب کرد. در عصر حاضر این اعلامیه به‌عنوان اساسی‌ترین و ابتدایی‌ترین حقوق انسان‌ها تلقی شده و هر انسانی به طور ذاتی، فطری و به‌صرف انسان‌بودن بهره‌مند از آن دانسته می‌شود.  همچنین این مسئلة امروزه به‌عنوان کانون یکی از مهمترین موضوعات عملی مطرح در نظام جهانی و بالتبع نظام جمهوری اسلامی ایران، و نیز یکی از کلیدی‌ترین و پربحث‌ترین موضوعات حوزة علوم انسانی و اجتماعی و علی‌الخصوص حقوق عمومی قرار گرفته است.

بهرمندی انسان از یکسری حقوق غیر قابل سلب و اسقاط، موجب عطف توجه به واژه‌ای به‌نام «کرامت ذاتی» انسان در ادبیات علوم انسانی و حقوق عمومی شده است. برمبنای اعلامیة جهانی حقوق بشر انسان‌ها صرفاً به‌دلیل انسان‌بودن و فارغ از هرگونه تمایز دیگری ذاتاً برخودار از این حقوق درنظر گرفته می‌شوند. (ر.ک: مواد 1و2 اعلامیة جهانی حقوق بشر) حقوق بشر امروزی به‌معنای حقوقی است که انسان‌ها تنها به‌واسطة برخورداری از «کرامت ذاتی» انسانی دارای آن شده (ر.ک: مقدمة اعلامیة جهانی حقوق بشر) و درنتیجه به‌منظور تعلق این حقوق به انسان‌ها، شرایط مختلف اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، نژادی، جغرافیایی و حتی مذهبی درنظر گرفته نمی‌شود. موضوع «کرامت ذاتی» انسان در بسیاری از مواد اعلامیه جهانی حقوق بشر از جمله مواد 1، 2، 6، 7، 12، 16، 18، 26 و 30  به‌طور مستقیم با غیرمستقیم  مورد اشاره قرار گرفته است. درحقیقت «کرامت ذاتی» انسان، به‌مثابه اساس حقوق بشر و معیار تعامل اجتماعی و بین‌المللی، در حوزه‌های مختلف علوم انسانی و حقوقی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده است.

به‌دلیل همین تأکیدبر «کرامت ذاتی» انسان‌هاست که اعلامیة جهانی حقوق بشر ادعای جهان‌شمولی داشته و «به‌عنوان معیار مشترکی برای همه مردمان و همه ملت‌ها» (مقدمة اعلامیة جهانی حقوق بشر) درنظر گرفته شده و متذکر می‌شود که می‌بایست «کلیة افراد و یکایک نهادهای اجتماع آن‌را همواره به‌خاطر داشته باشند و از راه تعلیم آموزش در ترویج بزرگداشت این حقوق و آزادی‌ها بکوشند». (مقدمة اعلامیة جهانی حقوق بشر) لکن با تعمق در این موضوع و خارج‌کردن آن از حالت توصیف و ارائة مبادی حقوقی موجود در متون متعلق به این حقوق، و پرده‌برداری از اصول اعتقادی و اجتماعی‌‌ای که موجب پیدایش این حقوق شده‌اند نکاتی راجع به این مبانی و مفهوم این حقوق، علی‌الخصوص در موضوع «کرامت ذاتی» انسان مطرح می‌شود.

کرامت ذاتی اینچنین تعریف می‌شود که  کرامت، صفتی است کمالی «به‌معنای عزت و برتری در ذات چیزی بدون درنظرگرفتن برتری آن نسبت به چیزی‌که فروتر است و نزاهت از پستی و فرومایگی».کرامت درمقابل پستی و خواری قرار می‌گیرد، همان‌گونه که عزت درمقابل ذلت و بزرگی درمقابل خردی. پس کرامت به‌معنای نزاهت از پستی و فرومایگی معنا می‌دهد. تعریف مذکور در بطن خود و در وهلة اول ذاتی‌بودن کرامت را می‌رساند. چراکه همان‌طور که در این تعریف مشخص است، کرامت اشاره به مفهومی نفسی، مطلق و در خود دارد که از مقایسة با دیگری به‌دست نیامده است.

 آفرینش ویژة آدمی سند طبیعی‌ برای‌ حقوق طبیعی اوست و با مراجعه به کتاب‌ آفرینش‌ آدمی می‌توان دریافت که انسان از آن روی‌ که‌ انسان است و به‌حسب خلقت خاصش، از یک نوع حیثیت و شخصیت ذاتی قابل احترام برخوردار است و در‌ متن‌ خلقت و آفرینش یک سلسله حقوق‌ و آزادی‌هایی‌ به او‌ داده‌ شده‌ است که به‌هیچ وجه قابل‌ سلب‌ و انتقال نیست.

به عبارت دیگر انسان به محض اینکه انسان شناخته شد دارای این حقوق و آزادی هاست، برخلاف کرامت اکتسابی که حقوق ناشی از آن ناظر به استفاده بهینه از استعدادهاست. پس اینچنین باید نتیجه گرفت اگر انسان مبتنی بر فطرتش انسان شناخته شد و انسانیت او محرز شد ویا به عبارت بهتر انسانیت وی معدوم نشد،  می‌توان گفت او دارای کرامت ذاتی بوده است و مبتنی بر این کرامت ذاتی دارای یکسری حقوق غیرقابل سلب و اسقاطی است که رنگ و نژاد و امثال آن نمی‌تواند در وجود و عدم آن تأثیر گذار باشد. این کرامت ذاتی اعطائی از سوی خداوند است و اکتسابی نیست و همه انسان ها از بدو خلقتشان از آن بهره‌مند هستند.

کرامت ذاتی به انسانیت انسان اعطا شده است و نه صرفا به بعد جسمی و مادی او. این موجودی که او را انسان می‌نامیم با درنظرگرفتن همه ویژگی های برتر او نسبت به مخلوقات دیگر است که او را مستحق کرامت ذاتی کرده است و او را متمایز از سایر موجودات عالم کرده است. این کرامت ذاتی از انسان با این تعریف غیر قابل سلب است و انسان مادام که انسانیتش پا برجاست در همه جهان هستی دارای کرامت ذاتی است.

 امید است با نگاه صحیح و کامل به انسان و جهان شاهد صلح و امنیت جهانی در تمام نقاط کره زمین باشیم و کرامت انسانی افراد از هرنژاد و قوم و مذهبی به بهانه‌های واهی مورد تعرض قرار نگیرد، چرا که کرامت‌ذاتی افراد چه در بزرگترین ایالت آمریکا باشد و چه در کوچکترین کلبه حقیرانه‌‌ای در آفریقا باشد محترم است و غیرقابل سلب و اسقاط.

  *دانشجوی دکترای تخصصی حقوق عمومی دانشگاه تهران