به گزارش پایگاه اطلاع رسانی ستاد حقوق بشر، دکتر «فاطمه ابراهیمی» پژوهشگر حقوق خانواده، زن و کودک و کارشناس مسائل حقوق بشر به مناسبت "هفته سلامت زنان" در یادداشتی حق برخورداری از سلامت را از ابعاد مختلف جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی مورد بررسی قرارداده که مشروح آن در پی می‌آید.
سلامت ناظر بر رفاه کامل جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی است و تنها به نبود بیماری و معلولیت اطلاق نمی‌شود. بنابراين حق سلامت زنان به معنای برخورداری از سلامت جسمی،روانی، اجتماعی و معنوی در زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی با توجه به ویژگی‌های آنان در مراحل مختلف زندگی بوده و از جمله حقوق طبیعی و همگانی بشر محسوب می‌شود و مسئولیت تأمین آن در وهله‌ي اول بر عهده دولت‌ها می‌باشد. سلامت زنان به عنوان ستون خانواده تاثير بسزايي در سلامت کل جامعه خواهد داشت به حدي که عدم تامين سلامت زنان و آسيب پذيري آنها مي تواند به آسيب جدي به خانواده و جامعه شود. زنان بعنوان مهم ترين و تاثيرگذارترين عضو خانواده با تقبل نقش‌های چندگانه فردی، اجتماعی و خانوادگی، مسئوليت‌هاي مضاعفي را بر عهده گرفته و با ابعاد فیزیکی، روانی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و معنوی در زندگي مواجه هستند.
بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی چهار بُعد اساسی سلامت عبارتند از: سلامت جسمي، رواني،اجتماعي و معنوي.
سلامت جسمی، در حقيقـت ناشي از عملكرد درست اعضاي بدن است.نشانه های سلامت جسمانی: ظاهر طبيعي، وزن مناسب، اشتهاي كافي، خواب راحـت و منظـم، اجابت مـزاج منظـم، حـركات بدني هماهـنـگ، طبيـعي بودن نبـض و فشار خـون و ...
سلامت روانی، همان قدرت سازگاري و تطابق با شرايط محيطي و عكس العمل مناسب در مقـابل مشكلات و حــوادث زندگي است.نشانه های سلامت روانی: سازگاري فرد با خودش و ديگران، قضاوت نسبتا صحيـح و عملكــرد مناسب در برخـورد با مسـايل و مشكلات، انتقادپذيري.
سلامت اجتماعی ناظر بر بعد اجتماعي زندگي انسان است. هر فردي در ارتبـاط با افــراد ديگــر و جامعه خــود زنـدگي مي كنــد و سلامتـش مـرتبــط با سلامت ايـن ارتبــاط است. برخی عوامل اجتماعی منفی: فقـــر مالي و فـرهنگي، بيكاري، كمي درآمد، بي سوادي، فـرهـنگ كار و تلاش، ناامني، جنگ، مهاجرت، درگيري‌هاي قومي، مسكـن نامناسب، تبعـيض، قـانون گــريـزي، حاشيه نشيني، استرس در جامعه، سوانح و حوادث، طلاق، اعتياد، فحشا، ناامني غذا و دارو، و...
سلامت معنوی، تلاش براي دستيابي به اهداف والا و معنا بخشيدن به زندگي است. نشانه های سلامت معنوی مشتمل بر عدم احساس پوچي و بيهــودگي، ايمان، پاي بندي اخلاقي، تعاون، حسن ظن، بردباري در برابر مشكلات، رضايت و ...است.
در نظام اسلامی علاوه بر توجه ویژه به بعد جسمانی و روانی سلامت ،توجه ویژه ای به سلامت اجتماعی و معنوی نیز شده است . از همین رو تدابیر مختلفی اتخاذ شده است تا ضمن حفظ سلامت جسم و روان انسان‌ها با رعایت تقوا و ایمان کمک بسزایی در حفظ سلامت معنوی افراد نیز شود.
متاسفانه در جهان امروز سلامت معنوی حتی برای بسیاری از افرادی که از سلامت جسم و روان برخوردارند مورد آسیب فراوان قرار گرفته است.
زنان نیز بعنوان بخشی از جامعه بشری امروز با بحران معنویت و سلامت معنوی مواجه‌اند .
این آسیب ها در کنار بیماری ها و عوامل و رفتارهای پرخطری چون ایدز سرطان کووید ۱۹ اعتیاد روابط جنسی آزاد و طلاق و خشونت بشدت سلامت زنان را در جهان امروز تهدید می کند.
قانون اساسی جمهوی اسلامی ایران با حمایت از حقوق انسانی، اجتماعی و فرهنگی همه افراد اعم از زن و مرد(اصل 20)، سلامت افراد را یک حق اساسی دانسته و تأمین نیازهای سلامت آنها را تکلیف اصلی دولت شمرده است(اصل 29).
منشور حقوق زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران[1] نیز بر حق سلامت زنان در بهره‌مندی و دسترسی به خدمات، حمایت‌ها و مراقبت‌های بهداشتی درمانی مورد نیاز و با کیفیت مناسب تأکید می‌نماید.
اين حق ها عبارتند از: حق برخورداری از سلامت جسمی و روانی در زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی با توجه به ویژگی‌های زنان در مراحل مختلف زندگی و مسئولیت حفاظت از آن. حق بهره‌مندی از بهداشت (محیط، کار و ...) و اطلاعات و آموزش‌های مورد نیاز. حق مشارکت زنان در سیاستگذاری، قانونگذاری، مدیریت، اجرا و نظارت در زمینه بهداشت و درمان، بویژه درخصوص زنان.حق بهره‌مندی از برنامهها و تسهیلات بهداشتی و درمانی مناسب جهت پیشگیری از بیماری و درمان بیماری‌های جسمی و اختلالات روانی زنان.
حق زنان در انتخاب فرد و مرکز ارائه کنندة خدمت در امر سلامت، بر اساس ضوابط اسلامی و استانداردهای علمی و پزشکی و بهره‌مندی از اطلاعات مناسب و کافی برای انتخاب آگاهانه و بهینه آنان. حق آگاهی و مشارکت زنان در تصمیم‌گیری‌های مربوط به کنترل باروری و تنظیم خانواده.
حق دسترسی فراگیر و عادلانه به امکانات ورزشی و آموزشی در زمینه تربیت بدنی و تفریحات سالم. حق پرورش و شکوفایی استعدادهای ورزشی و حضور در میادین ورزشی در سطح ملی و بینالمللی متناسب با موازین اسلامی.
حق‌برخورداری از بهداشت باروری و بارداری،زایمان‌سالم، مراقبتهایبهداشتیپس از زایمان با استفاده از زنان متخصص‌وپیشگیری و درمان بیماریهای‌شایع زنان، بیماریهای‌مقاربتی و نازایی آنان. حق برخورداری از خدمات مشاوره‌ای و آزمایش‌های پزشکی به منظور اطمینان از سلامت کامل مرد در امر ازدواج و در حین ازدواج.
حق بهره‌مندی دختران بی‌سرپرست، زنان مطلّقه، بیوه، سالخورده و خودسرپرست نیازمند از بیمه‌های عمومی، خدمات مددکاری و بیمه‌های خاص بویژه در بخش بهداشت و درمان.
حق بهره‌مندی زنان و دختران آسیب‌دیده جسمی، ذهنی، روانی و در معرض آسیب از امدادرسانی و توانبخشی مناسب و حق بهره‌مندی از تغذیه سالم خصوصاً دردوران بارداری و شیردهی و وظیفه مراقبت از کودک و تغدیه مناسب او، با اولویت استفاده از شیر مادر.
بدون شک اين حق ها مبناي مطالبه به حق بانوان عزيز کشورمان است. اگرچه تلاش‌هاي زيادي در راستاي ارتقاء سلامت زنان، دختران و مادران شده است و تا کنون شاهد تاسيس بيمارستان‌هاي مختص بانوان، رشد چشمگير فارغ التحصيلان پزشک زن، کاهش مرگ و مير دوران بارداري، حمايت‌ها و مراقبت‌هاي ويژه دوران بارداري و... بوده‌ايم اما وضعيت کنوني جامعه ايران با تراز متعالي فاصله زيادي دارد و تحقق اين تصوير مطلوب و استيفاي حقوق مذکور، نيازمند تلاشي آگاهانه و عزم جدي مسئولين براي برنامه ريزي در راستاي سیاست‌ها و راهبردهای ارتقای سلامت زنان (مصوب سال 1386) هستيم. به اميد روزي که شاهد تحقق حق بر سلامت براي تمام زنان عزيز ايراني بدور از هر نوع تبعيضي با توزيع عادلانه امکانات ناظر بر سلامت بويژه در مناطق محروم و مرزي باشيم.
در نهایت گرامي مي‌داريم ياد و خاطره شهداي مدافع سلامت و جهادگران عزيز عرصه بهداشت و درمان را که حق سلامت را براي زنان کشور عزيزمان حتي در دورترين نقاط مرزي و محروم‌ترين مناطق با ايثار و فداکاري به ارمغان مي‌آورند و امیدواریم بزودی شاهد خاتمه یکجانبه‌گرایی دولت‌ها و پایان بخشیدن به تحریم‌های ظالمانه‌ای باشیم که حق سلامت زنان را از طریق ممنوعیت دسترسی به داروها و تجهیزات پزشکی و درمانی به شدت نقض می‌کنند.
[1] مصوب پانصد و چهل و ششمین جلسه مورخ 31/06/1383 شورای عالی انقلاب فرهنگی