سال ۹۸ با تمام فراز و نشیب‌هایش به پایان رسید، سالی که آغاز آن با سیل گسترده در چند استان آغاز شد و با ترور سردار سپهبد سلیمانی و شیوع ویروس منحوس کرونا همراه با اوج‌گیری تحریم‌های ظالمانه آمریکا علیه ملت ایران پایان یافت.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی ستاد حقوق بشر، نشان حقوق بشری سال 1398 زیبنده‌ی شهدای مدافع حرم و در رأس آنها سردار سپهبد سلیمانی بزرگ‌ترین فرمانده نظامی مدافع حقوق ملت‌های منطقه در جهان و شهدای مدافع سلامت و در رأس آنها پزشکان و پرستاران شجاع و دلیری است که بی‌واهمه از مرگ برای نجات انسان‌ها، با همه‌ی وجود و تا سر حد جان جنگیدند و برای خود افتخار آفریدند و برای ملت ایران عزت را به ارمغان آوردند و برای جهانیان الگو و اسوه شدند.
سال 1398 با تمام فراز و فرودها به پایان رسید. تحولات و رویدادهای حقوق بشری داخلی و بین‌المللی در سال گذشته شمسی کم نبوده و اهم موارد آنها موضوع گزارش حاضر است. این تحولات و رویدادها، در برخی موارد ارتقایی و در راستای تضمین حقوق ملت‌ها محسوب شده و متأسفانه در برخی موارد، تضییع‌کننده حقوق انسان‌ها بوده است.
در سال گذشته، جمهوری اسلامی ایران در شرایطی که با سخت‌ترین و ظالمانه‌ترین تحریم‌های یکجانبه دست و پنجه نرم می‌کرد، به دستاوردهای ارزشمندی برای احقاق حقوق عامه و در مسیر اجرای اصول فصل سوم قانون اساسی (حقوق ملت) نائل آمد. در راس این تحولات، می‌توان به بیانات و اقدام‌های عملی مقام معظم رهبری با محوریت حقوق عامه اشاره کرد که مسیر روشنی از حمایت و ارتقای حقوق ملت را تبیین و ابلاغ نمودند.
از طرف دیگر جامعه بین‌الملل و دولت‌های غربی نیز سال پر فراز و نشیبی را در زمینه احترام، تضمین و اجرای حقوق بشر طی کردند. رأی مورخ 15 اسفند 1398 شعبه تجدیدنظر دیوان بین‌المللی کیفری درخصوص شروع تحقیقات مقدماتی دادستان در پرونده جرایم جنگی ارتکاب یافته در سرزمین افغانستان در سال 2003 و دستور موقت صادره از سوی دیوان بین‌المللی دادگستری در پرونده نسل‌کشی ارتکاب‌یافته در میانمار (گامبیا علیه میانمار) در بهمن ماه سال 1398، از جمله مهم‌ترین دستاوردهای جامعه بین‌الملل در سال گذشته محسوب می‌شوند. از دیگر سو، ترور هدفمند سردار سپهبد قاسم سلیمانی و ارائه‌ی طرح غیرقانونی موسوم به "معامله قرن"، تنها برخی از موارد ذبح و تضییع حقوق ملت‌ها در سال گذشته است.
این گزارش، در ادامه به مرور کارنامه‌ی حقوق بشری ایران و سایر کشورها در سال گذشته پرداخته و این مهم را در دو حوزه جداگانه‌ی دستاوردها و نقض‌ها مورد اشاره قرار داده است.
دستاوردهای جمهوری اسلامی ایران در عرصه‌ی صیانت از حقوق ملت و پاسداری از کرامت انسانی
اهم بیانات و تدابیر مقام معظم رهبری (مد ظله العالی)
- اشاره به حق آموزش در دیدار مسئولان نظام و سفرای کشورهای اسلامی (1398/01/14)؛
- تاکید بر ابعاد مختلف حقوق کار مثل امنیت شغلی و برخورداری از مزد مناسب حفظ کرامت کارگران در دیدار کارگران (1398/02/04)؛
- جلوگیری از قاچاق و تاکید بر حقوق مصرف کنندگان حق برخورداری از امنیت در دیدار جمعی از فرماندهان نیروی انتظامی (1398/02/08)؛
- حق برخورداری از آموزش صحیح و لزوم به رسمیت شناختن تنوع فرهنگی در مناسبات حقوق بشری در دیدار با معلمان و فرهنگیان (1398/02/11)؛
- وظیفه قوه قضائیه مبنی بر حمایت و گسترش حقوق بشر در دیدار رئیس و مسئولان قوه قضائیه (1398/04/05)؛
- صیانت از منابع طبیعی و حقوق نسل‌های آینده در دیدار با رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت (1398/05/03)؛
- انتخابات بعنوان یکی از حقوق مدنی مردم (حقوق مدنی سیاسی میثاقین) بیانات در گفت‌وگو با خبرنگار صداوسیما پس از شرکت در انتخابات (1398/12/02)؛
- تاکید بر تامین حقوق اولیه مانند حق بر سلامت و بهداشت، حق برخورداری از مسکن و ...؛ پیام در پی حادثه سیل در استان‌های گلستان و مازندران (1398/01/03)؛
- تاکید بر تامین حقوق اولیه مانند حق بر سلامت و بهداشت، حق برخورداری از مسکن و ...؛ دستور فرمانده کل قوا به رئیس ستاد کل نیروهای مسلح برای کمک به مناطق سیل زده (1398/01/03)؛
- عفو یا تخفیف و تبدیل مجازات یک‌هزار و یکصد و هفده نفر از محکومان (1398/01/17)؛
- اقدام مبتنی بر رافت اسلامی با اغتشاشگران و شهید محسوب کردن شهروندان عادی که دراین حادثه کشته شدند؛ پاسخ به گزارش دبیر شورای عالی امنیت ملی درباره نحوه مدیریت وضعیت جانباختگان و مصدومین حوادث اخیر (1398/09/13)؛
- مقابله دولت هند با اقدامات ضد حقوق بشری هندوها علیه مسلمانان و اشاره به این نکته که دولت هند باید در مقابل هندوهای افراطی بایستد (1398/12/15)؛
- تاکید بر برخورداری از حقوق سلامت؛ فرمان فرمانده معظم کل قوا به رئیس ستاد کل نیروهای مسلح در زمینه مقابله با کرونا (1398/12/22)
اهم قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی مرتبط با حقوق ملت
- قانون اصلاح قانون تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی (1398/07/20)؛
- قانون تشدید مجازات اسیدپاشی و حمایت از بزه‌دیدگان ناشی از آن (1398/08/16)؛
- حذف شرط داشتن بینایی برای نمایندگی مجلس از قانون (تصویب کلیات اصلاح قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی و موافقت شورای نگهبان با این امر در تیرماه 1398)؛
- قانون تمدید مهلت اجرای آزمایشی قانون شوراهای حل اختلاف (1398/11/29)؛
- قانون شفافیت و نظارت بر تأمین مالی فعالیت‌های انتخاباتی در انتخابات مجلس شورای اسلامی (1398/11/16)؛
- قانون اصلاح قانون اقدام متقابل در برابر اعلام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به عنوان سازمان تروریستی (1398/10/22)؛
- قانون تشکیل وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی (1398/05/31)؛
- قانون حمایت از مرمت و احیای بافتهای تاریخی ـ فرهنگی (1398/04/25)؛
- قانون حفاظت از خاک (1398/03/27)؛
- قانون حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی کشور و حمایت از کالای ایرانی (1398/03/21).
اهم اقدام‌ها و تدابیر قوه‌ی قضائیه برای صیانت از حقوق ملت و بسط کرامت انسانی
در طی سال گذشته علاوه بر ارائه‌ی لایحه صیانت، کرامت و تأمین امنیت بانوان در برابر خشونت به دولت، نیمی از 60 دستورالعمل و بخشنامه‌ی صادره از سوی رئیس قوه‌ی قضاییه، یعنی 30 مورد آن، ارتباط مستقیم با تدابیر قوه‌ی قضاییه برای صیانت از حقوق ملت و نهادینه‌سازی کرامت انسانی در ساختارها و سازوکارهای قوه‌ی قضاییه است که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دستورالعمل «حفظ کرامت و ارزش‌های انسانی در قوه قضاییه» (1398/04/25)؛
- بخشنامه «اعطای مرخصی به زندانیان به مناسبت عید سعید غدیر خم» (1398/05/19)؛
- بخشنامه «فراهم کردن موجبات نظارت موثر بر کاهش تخلفات اداری» (1398/06/03)؛
- دستورالعمل «ساماندهی زندانیان و کاهش جمعیت کیفری زندان ها» (1398/06/06)؛
- دستورالعمل «تشکیل پرونده شخصیت متهم» (1398/06/26)؛
- دستورالعمل «نحوه مشارکت و تعامل نهادهای مردمی با قوه قضاییه» (1398/12/06)؛
- بخشنامه «مرخصی زندانیان به مناسبت فرارسیدن اعیاد مبارکه رجبیه» (1398/12/07)؛
- بخشنامه «لزوم اتخاذ شیوه‌های مناسب در جهت پیشگیری از شیوع ویروس کرونا به داخل زندانها و مؤسسات کیفری» (1398/12/07)؛
از سوی دیگر دستورالعمل عفو گسترده که به واسطه‌ی آن حداقل 10 هزار زندانی مشمول عفو مقام معظم رهبری به مناسبت اعیاد رجبیه از جمله مبعث پیامبر اعظم (ص) و عید نوروز قرار گرفته و نیز دستورالعمل مربوط به آزادی موقت 100 هزار زندانی در ایام عید نوروز 1399 از جمله مهم‌ترین اقدام‌های قوه‌ی قضاییه برای نهادینه‌سازی کرامت انسانی در سال 1398 بوده‌است.
اهم اقدامات اجرایی در راستای حمایت و ارتقای حقوق بشر عبارتند از:
- برگزاری انتخابات مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان در تاریخ 2 اسفند 1398؛
- پیگیری پرونده های فساد اقتصادی در قوه قضائیه؛
- رد صلاحیت 90 نماینده مجلس به خاطر عدم‌صلاحیت از سوی شورای نگهبان؛
- دفاع از گزارش ملی جمهوری اسلامی ایران به سازوکار بررسی دوره‌ای جهانی شورای حقوق بشر در تاریخ 17 آبان 1398 و تصویب سومین گزارش یو پی آر ایران بدون رای مخالف در تاریخ 22 اسفند 1398؛
- پیگیری احقاق حقوق و معاضدت قضایی به بازماندگان حادثه‌ی سقوط هواپیمای اوکراینی؛
- تلاش مسئولانه و همه‌جانبه وزارت بهداشت و کادر پزشکی و درمانی و دیگر نهادهای کشور در مقابله با ویروس کرونا با وجود تحریم‌های ظالمانه و دورکاری کارمندان و پرسنل ادارات دولتی .
اهم دستاوردهای حقوق بشری جامعه بین‌المللی و سایر کشورها عبارتند از:
- بیانیه گزارشگر ویژه اقدامات قهری یکجانبه بر بهره مندی از حقوق بشر (ادریس جزایری) درخصوص آثار منفی تحریم ها بر وضعیت حقوق بشر در ایران مورخ 16 اردیبهشت 1398؛
- رای مورخ 15 اسفند 1398 شعبه تجدیدنظر دیوان بین‌المللی کیفری درخصوص شروع تحقیقات مقدماتی دادستان در پرونده جرایم جنگی ارتکاب یافته در سرزمین افغانستان در سال 2003؛
- دستور موقت صادره از سوی دیوان بین‌المللی دادگستری در پرونده نسل کشی ارتکاب یافته در میانمار (گامبیا علیه میانمار) در بهمن سال 1398؛
- درخواست ونزوئلا برای تحقیق دیوان بین‌المللی کیفری از مقامات آمریکایی به جهت صدور تحریم‌های یکجانبه به عنوان جنایت علیه بشریت در بهمن سال 1398؛
- برگزاری نشستی با موضوع ترور سردار سپهبد قاسم سلیمانی توسط آکادمی حقوق بشر و حقوق بشردوستانه ژنو در حاشیه نشست چهل و سوم شورای حقوق بشر مورخ 19 اسفند 1398 و پیگیری مجدانه این پرونده توسط دبیر ستاد حقوق بشر.
اهم موارد نقض حقوق ملت‌ها توسط جامعه بین‌المللی و سایر کشور عبارتند از:
- تداوم اعمال بی سابقه ترین اقدامات قهری یکجانبه غیرقانونی علیه ملت ایران و اثار آن بر برخورداری از تمامی حقوق مدنی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به ویژه تاثیر مخرب ان بر مقابله با بیماری کرونا در ایران و به تبع آن شیوع این بیماری در عرصه جهانی؛
- تمدید تحریم های حقوق بشری اتحادیه اروپا علیه ایران در اوایل سال 1398؛
- تروریستی اعلام کردن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که وفق قانون اساسی بخشی از نیروی نظامی رسمی کشور است از سوی رئیس جمهور آمریکا؛
- ترور هدفمند سردار سپهبد سلیمانی و نقض مسلمات حقوق بین‌الملل عمومی از جمله قاعده منع توسل به زور و همچنین حقوق بین‌الملل بشر از جمله حق حیات توسط آمریکا؛
- سکوت مرگبار جامعه بین‌المللی درخصوص جنایت آمریکا در به شهادت رساندن سردار سپهبد سلیمانی؛
- اعدام 37 فعال مدنی و حقوق بشری توسط عربستان در ریاض که در موضع گیری ها کارشناسان خواستار لغو عضویت سعودی در شورای حقوق بشر شدند؛
- دخالت و تجاوز ترکیه به خاک سوریه به بهانه مبارزه با تروریسم؛
- تصمیم دونالد ترامپ مبنی بر به رسمیت شناختن حاکمیت رژیم غاصب صهیونیستی بر بلندی های جولان؛
- ارائه و انتشار طرح جعلی و غیرقانونی موسوم به "معامله قرن" توسط آمریکا؛
- تدوام نقض حقوق مسلمانان و اسلام هراسی در بخش های مختلف جهان نظیر کشته شدن مسلمانان توسط افراطیون در هند به دنبال اصلاح اخیر قانون شهروندی این کشور؛
- تدوام نقض حقوق زنان مسلمان از جمله آزادی عقیده و بیان در برخی از کشورهای غربی (به عنوان نمونه دادگاه قانون اساسی آلمان حکم ممنوعیت حجاب برای کارآموزان علوم قضایی در ساختمان‌های قوه قضاییه و دادگاه‌ها را تایید کرد.)؛
- تدوام نقض حقوق پناه جویان، و مهاجران و نادیده گرفتن حقوق آنها در اروپا و به ویژه خشونت‌های اخیر ( مارس 2020) در یونان علیه پناه جویان و عدم توجه و عکس‌العمل لازم توسط اتحادیه اروپا).
در نهایت همانطور که در گزارش فوق ملاحظه گردید، سال گذشته‌ی شمسی از جمله سال‌های مملو از اتفاقات گوناگون هم در راستای حمایت و ارتقاء و هم در مسیر تضییع حقوق ملت‌ها بود.
در حالیکه شیوع و فراگیری ویروس کرونا در زمان تدوین گزارش حاضر در سراسر جهان ، عالمیان را به مشارکت و همکاری بیشتر جهت ریشه‌کنی آن وا می دارد، مردم کشور ما را به جنگی مضاعف فرا می خواند. جنگی که پیشتر و به مناسبت اعمال تحریم‌های یکجانبه غیرقانونی و فراقطعنامه‌ای آمریکا که به واقع به مثابه "جنایت علیه بشریت" بوده، بر مردم ایران تحمیل شده بود.
در این میان اما سکوت و عدم واکنش متناسب جامعه بین‌المللی و کشورهای غربی مدعی حقوق بشر در مورد تروریسم اقتصادی آمریکا حتی در شرایط بروز این جنگ مضاعف (شیوع ویروس کرونا)، بیش از پیش خودنمایی می کند. بدتر آنکه نهادهای حقوق بشری منطقه‌ای و بین‌المللی نیز در این جنایت علیه ملت ایران سهیم شده و کوچکترین واکنشی در این خصوص از خود نشان نمی دهند. گزارشگر ویژه‌ای که صرفاً در یک فرآیند سیاسی و گزینش‌گرانه منصوب گردیده و به رصد وضعیت حقوق بشر در ایران می‌پردازد، مرگ مظلومانه کودکان پروانه‌ای ناشی از تحریم دارویی آمریکا را نمی‌بیند و تاثیر جنایات این کشور بر حقوق ملت ایران را نادیده انگاشته و در گزارش خود به شورای حقوق بشر، کوچکترین سخنی از ترور هدفمند سردار سپهبد سلیمانی که به واقع بارزترین مدافع حقوق بشر مردمان منطقه محسوب می گردید، نمی راند.
وضعیت حقوق ملت‌ها و بویژه مسلمانان در اقصی نقاط جهان، طی سال گذشته، تاسف برانگیز بود. جنایات رخ داده توسط افراطیون هندی علیه مسلمانان و نقض حق آزادی دین و اندیشه در بسیاری از کشورهای غربی از جمله آلمان و فرانسه، جملگی گواهی آشکار بر تداوم سیاست اسلام‌هراسی و تنفرپراکنی غرب بوده که اوج آنرا در ترور کاروان شهید سلیمانی و ابومهدی مهندس و اعتراف ترامپ به ارتکاب این جنایت و سکوت مرگبار غرب و جامعه بین‌المللی مشاهده کردیم.
در این میان اما وضعیت حقوق بشر در جمهوری اسلامی ایران و تعهد دولت به احترام، تضمین و اجرای حقوق بشر، طی سال گذشته، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
با وجود تاثیرات مستقیم و غیرمستقیم تحریم‌های غیرقانونی بر بهره‌مندی از تمامی حقوق بشری در ایران، جمهوری اسلامی ایران گام‌های بلندی در راستای احقاق حقوق عامه و اجرای فصل سوم قانون اساسی برداشته است. گزارش فوق به برخی از مهم‌ترین این موارد اشاره کرده است.
البته نواقص و ضعف‌هایی در زمینه احقاق حقوق عامه وجود داشته و دارد که از آن جمله می‌توان به برخی سیاست‌های اقتصادی و فسادهای مالی و اداری اشاره کرد که گزارشی تخصصی در این زمینه را می‌طلبد.
در پایان خاطرنشان می‌گردد که حمایت و ارتقای حقوق ملت بیش از همه نیازمند رویکرد و به بیان بهتر سیاست مبتنی بر حقوق بشر دولت‌ها است. حقوق بشر مبتنی بر سیاست و قدرت، نتیجه‌ای دوگانه و گزینشی را به همراه دارد که نمونه بارز آن در عملکرد برخی دولت‌ها از جمله آمریکا، رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی قابل ملاحظه است.